Bu karşılık İngilizceyi temel seviyede iletişim kurmak için öğrenmek isteyenler ve öğrenmiş olanlar için yeterli olabilir. Her görülen "or" kelimesine karşılık bir "veya" yapıştırmak İngilizcede anlatılmak istenen şeyi rahatça algılamaya yeter.
İş içinde "or" geçen bir kelimeyi Türkçe konuşan insanlar için çevirmeye geldiğinde durum biraz değişir. Acemi çevirmenler genel bir refleksle her gördükleri "or" için "veya" karşılığını kullanabilir, ama çevirinin kaynak dildeki kelimeleri hedef dile birebir çevirmekten daha farklı, daha fazla bir şey olduğunu bilen en acemi çevirmen bile yavaş yavaş bunda bir terslik olduğunu hissetmeye başlar.
Çevirmenlere bu tip konularda yol gösterecek kapsamlı ve düzenli bir kaynak olmadığından çevirmen bu konuda bir bilgi kaynağına ulaşmaya çalışsa bile büyük ihtimalle aradığını bulamayacaktır. Aslında en önemli aşamayı geçmiştir; dümdüz çeviri yapıldığında bir sorun olduğunu sezmek işin en zor kısmıdır. Burada bir terslik olduğunu hisseden çevirmenin bu noktadan sonra doğru Türkçeyi bulmak için kendisine ders verecek bir kaynağa ihtiyacı yoktur. Çünkü kendi anadilinde normalde kullanmadığı cümleleri çeviri yaparken kullanmanın verilmek istenen anlamı doğru şekilde aktarmadığını hissettikten sonra doğru çeviriyi bulmak için uygulaması gereken bir tek basit formül vardır: "Türkçe konuşan biri bu cümleyi nasıl ifade eder," diye sormak. Yazarın kendine has üslubunu aktarma kaygısıyla kaynak metni kasten Türkçeye aykırı kalıplar içinde çevirmenin gerekli olduğu istisnai durumlar dışında her zaman işe yarayan bir formüldür bu.
"Or" kelimesinin veya anlamına gelmediği bir duruma örnek olması için aşağıdaki cümleye bakalım.
Uruj Barbarossa, Kheyr-ed-Din Barbarossa, Dragut Reis, and Occhiali, or All Basha, were men who, in the sixteenth century, did much to change the conditions of the times in which they lived.
Doğru çeviriyle ilgili bir sorunu anlatmak için biraz karışık bir cümle olduğunun farkındayım, ama en baştaki göz korkutucu özneyi çözdüğümüz zaman cümlenin aslında çok da zor olmadığını göreceğiz -ki zaten konumuz gereği asıl önemli olan da özneyi doğru çözmek. Bu cümle 16.yüzyılda yaşamış Türk kaptanlarını konu alan, şu anda çeviri aşamasındaki bir kitaptan alınmıştır. Şu anda tarihte yer almış kişi ve yer adlarıyla ilgili çeviri sorunlarından bahsetmediğimiz için cümle içinde geçen ve kendilerini az çok belli eden özel isimlerin Türkçeleri veriyorum:
Uruj Barbarossa - Oruç Reis
Kheyr-ed-Din Barbarossa - Barbaros Hayrettin
Dragut - Turgut Reis
Occhiali - Occhiali (Kılıç Ali Paşa'nın Avrupa'da anıldığı isim)
All Basha - Kılıç Ali Paşa
İsimlerin karşılığını bulduğumuza göre şimdi cümleyi oluşturalım:
Oruç Reis, Barbaros Hayrettin, Turgut Reis, Occhiali, veya Kılıç Ali Paşa on altıncı yüzyılda yaşadıkları devrin şartlarını değiştiren çok şey yapmıştır.
Bu Türkçe cümle tam olarak ne ifade ediyor? Yaşadığı devirin şartlarını değiştirenler kimdir? Kılıç Ali Paşa onlardan biri midir? "Veya" dendiğine göre Kılıç Ali Paşa diğerlerine, ya da cümleden çok net anlaşılmamasa bile sadece Occhiali'ye denk ama onlardan ayrı bir şahsiyet midir? Çünkü Türk Dil Kurumu'nun sözlüğü "veya"nın karşılığı olarak aynen şöyle demektedir:
- Ayrı olmakla birlikte aynı değerde tutulan iki şeyi anlatan kelimelerden ikincisinin önüne getirilen söz, yahut: "Ben Atatürk'le üç veya iki defa karşılaştım."- B. Felek.
- Olacağı sanılan, seçime bırakılan şeyler ikiden çok olursa kullanılan bir söz: "Sen, ben veya başka birileri."
Oysa biraz tarih bilgisi bize Occhiali'yle Kılıç Ali Paşa'nın aynı kişi olduğunu, dolayısıyla yazarın burada "or" derken Occhiali'nin aslında kim olduğunu açıklamaya çalıştığını söylemektedir. Türk Dil Kurumu'nun sözlüğü bu gibi açıklama durumları için başka bir bağlaç kullanıldığını söylüyor: yani.
Aynı cümleyi şimdi bir de "yani" bağlacını kullanarak kuralım:
Oruç Reis, Barbaros Hayrettin, Turgut Reis, Occhiali yani Kılıç Ali Paşa on altıncı yüzyılda yaşadıkları devrin şartlarını değiştiren çok şey yapmıştır.
Konuya hakim biri için belki ilk cümle de en az ilki kadar açıklayıcıdır, ama okuyucuların tarih bilgisine güvenmek durumunda olmayan çevirmenin verilmek istenen anlamı en doğru şekilde aktarması için kelimelerin sözlükte yazan karşılıklarını birebir yazmaktan çok daha iyisini yapması gerekmektedir.
"Or" bağlacının "veya"dan farklı olarak çevrilmesinin daha uygun olacağı başka durumlar için bu sayfaya bakabilirsiniz.
Yorumlar